Από τον Ιωάννη Παντελίδη
Όπως δημοσιεύθηκε στο Nextdeal, στις 04/05/2020
I. Εντονότατους προβληματισμούς και συζητήσεις έχει προκαλέσει διεθνώς, τις τελευταίες ημέρες, το ζήτημα του κατά πόσο τα ασφαλιστήρια συμβόλαια που καλύπτουν την «διακοπή εργασιών» (Business Interruption ή BI) μιάς επιχείρησης, καλύπτουν ή όχι και τις συνέπειες της μείωσης ή/και διακοπής των εργασιών της λόγω των μέτρων (τόσο διεθνώς όσο και στη χώρα μας) για την μείωση της εξάπλωσης του COVID-19.
Η συγκεκριμένη ασφαλιστική κάλυψη συντρέχει, συνήθως, με τα ασφαλιστήρια συμβόλαια «κατά παντός κινδύνου» (Property All Risks) ως συμπληρωματική κάλυψη των επακόλουθων συνεπειών από τους καλυπτόμενους από αυτά κινδύνους, μπορεί όμως να υφίσταται ανεξαρτήτως αυτών.
ΙΙ. Η (κατ’αρχήν) απάντηση των (αντ)ασφαλιστών στα σχετικά ερωτήματα ήταν αρνητική, υποστηρίζοντας (κυρίως) ότι :
- Τα «κατά παντός κινδύνου» ασφαλιστήρια συμβόλαια καλύπτουν μόνον ζημιές και απώλειες, που είναι επακόλουθες φυσικών καταστροφών η δε «πανδημία» μιάς νόσου, όπως εν προκειμένω ο COVID -19, που δεν αποτελεί «φυσική καταστροφή», δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι καλύπτεται από την (τυχόν υπάρχουσα) συμπληρωματική ασφαλιστική κάλυψη του ΒΙ.
- Ο COVID-19 και οι οικονομικές του συνέπειες (άμεσες ή/και έμμεσες) δεν αποτελούσαν έναν «γνωστό» κίνδυνο και κατ’επέκταση ο (αντ)ασφαλιστής δεν είχε την γνώση για να κρίνει αν θα τον αναλάμβανε ή όχι, πως θα τον αξιολογούσε, με ποιες προϋποθέσεις ή/και εξαιρέσεις, με ποια όρια ή/και απαλλαγές αλλά και πως θα τον τιμολογούσε.
- Η οικονομική ζημιά που υφίστανται οι ασφαλισμένες επιχειρήσεις από την μείωση ή/και διακοπή της οικονομικής τους δραστηριότητας δεν είναι συνήθως «άμεση» (πχ.ένα εργοστάσιο διακόπτει την λειτουργία του, επί ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα, λόγω προσβολής του προσωπικού του από τον COVID-19 ή/και εμφάνισης κρουσμάτων), αλλά «έμμεση», αφού είναι συνέπεια των περιοριστικών μέτρων που ελήφθησαν για τον περιορισμό της διάδοσης του COVID-19 στο ευρύτερο κοινό (πχ αναστολή λειτουργίας ξενοδοχείων, διακοπή λειτουργίας-μείωση μισθωμάτων ενός εμπορικού κέντρου κλπ).
- Οι αποφάσεις για τους εν γένει περιορισμούς ελήφθησαν από Δημόσιες Αρχές, οι συνέπειες των οποίων (συνήθως) αποτελούν ρητή εξαίρεση στα ασφαλιστήρια συμβόλαια εμπορικών καλύψεων.
Εν προκειμένω θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι ασφαλιστικές καλύψεις για «επενδύσεις» (εμπορικός ή/και πολιτικός κίνδυνος) συνήθως περιλαμβάνουν και την ασφαλιστική κάλυψη των οικονομικών συνεπειών από αποφάσεις Δημοσίων Αρχών, στον τόπο της επένδυσης.
ΙΙΙ. Με την επιφύλαξη των ιδιαίτερων και ειδικών διατυπώσεων, προβλέψεων και εξαιρέσεων, που μπορεί να υφίστανται στα κατά περίπτωση ασφαλιστήρια συμβόλαια, μπορούν να υπάρξουν οι κατωτέρω προβληματισμοί και προσεγγίσεις στις προαναφερθείσες απόψεις.
- Η «φιλοσοφία» της ασφαλιστικής κάλυψης «κατά παντός κινδύνου» είναι ότι καλύπτει «κάθε κίνδυνο» εκτός από αυτούς που ρητά εξαιρεί στους Γενικούς και Ειδικούς όρους της.
Κατ’επέκταση ένας οποιοσδήποτε κίνδυνος, αν δεν εξαιρείται (Γενικά ή Ειδικά) καλύπτεται.
Περαιτέρω τα ασφαλιστήρια αυτά, ως προς τις καλυπτόμενες περιουσιακές ζημιές, ρητά αναφέρουν ότι οι παρεχόμενες καλύψεις αφορούν την αποζημίωση για απώλειες ή ζημιές που προκαλούνται από φυσικές καταστροφές και τα επακόλουθα αυτών. Επιπροσθέτως όμως (τουλάχιστον ορισμένα από αυτά) αναφέρουν ότι ειδικά εξαιρούν :
-ζημιές και απώλειες, που προκαλούνται από ρύπανση ή μόλυνση, αλλά αυτό δεν θα αποκλείει την αποζημίωση της ασφαλιζόμενης περιουσίας, εφόσον δεν εξαιρείται και προκλήθηκε από :
-μόλυνση ή ρύπανση που αφ’εαυτών προκύπτουν από έναν κίνδυνο που δεν εξαιρείται (ειδικά),
-έναν κίνδυνο που δεν εξαιρείται (ειδικά) και ο οποίος από την φύση του προέρχεται από μόλυνση ή ρύπανση.
Με βάση τα ανωτέρω, επομένως, προκύπτει ότι τα ασφαλιστήρια συμβόλαια «κατά παντός κινδύνου» καλύπτουν, ως προς τις περιουσιακές ζημιές και κινδύνους που δεν προέρχονται μόνον από φυσικές καταστροφές, αλλά και από μόλυνση, που προέρχεται από έναν κίνδυνο, που ειδικά δεν έχει εξαιρεθεί, ήτοι μία μολυσματική νόσο ή/και ασθένεια.
Αυτονόητο είναι ότι τα υλικά περιουσιακά στοιχεία είναι αμφίβολο αν μπορούν να υποστούν την όποια ζημιά από τον COVID-19, εκτός ίσως από κάποιες δαπάνες ειδικού ή/και πρόσθετου καθαρισμού και απολύμανσης, όμως με την προαναφερθείσα διατύπωση (της εξαίρεσης επί της εξαίρεσης), έχουμε επαναφορά στον κανόνα της ασφαλιστικής κάλυψης και πληρούται η προϋπόθεση για να συντρέξει (αν έχει συμφωνηθεί) η συμπληρωματική ασφαλιστική κάλυψη της «διακοπής εργασιών» (ΒΙ), αφού προέρχεται (κατά τα ανωτέρω) από καλυπτόμενο, άλλως μη εξαιρούμενο ειδικά, κίνδυνο.
- Ο COVID-19 πράγματι δεν αποτελούσε μια υπαρκτή και γνωστή νόσο, ώστε να μπορούσε ο ασφαλιστής να την λάβει υπ’όψιν του και να την αξιολογήσει, πλην όμως τόσο στο πρόσφατο παρελθόν (Ebola, SARS κλπ) αλλά και στο απώτερο (ισπανική γρίπη, πανούκλα κλπ) έχουν κατ’επανάληψη υπάρξει αντίστοιχες αλλά και βαρύτερες πανδημικές νόσοι. Επιπροσθέτως η επιστημονική κοινότητα, αλλά και άλλοι (ιδιαίτερη εντύπωση μου προκάλεσε η ομιλία του Bill Gates τον 10/2015, που περιέγραφε σχεδόν επακριβώς την έλευση μιάς πανδημίας και τις συνέπειες της) κατ’επανάληψη είχαν «κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου» για την σοβαρή πιθανότητα «πανδημιών» με σοβαρότατες (πέραν όλων των άλλων) οικονομικές συνέπειες.
Κατ’επέκταση η διεθνής ασφαλιστική βιομηχανία είχε λάβει υπ’όψιν της και εν πάσει περιπτώσει όφειλε να είχε λάβει υπ’όψιν της και να έχει αξιολογήσει κατάλληλα τις οικονομικές συνέπειες, μιάς ιδιαίτερα μεταδοτικής νόσου, στις ασφαλιστικές καλύψεις που παρείχε. Το κατά πόσον θα έθετε εξαιρέσεις, περιορισμούς ή/και θα υπολόγιζε διαφορετικά τα ασφάλιστρα είναι θέμα που θα εξετασθεί την «επόμενη» μέρα.
- Όπως προαναφέρθηκε, η ασφαλιστική κάλυψη του ΒΙ παρέχεται συνήθως σε συνδυασμό και ως συμπληρωματική κάλυψη των ασφαλιστηρίων «κατά παντός κινδύνου (Property All Risks, Machinery Breakdown and Business Interruption Insurance Policy).
Εφόσον επομένως κριθεί ότι ο κίνδυνος μιάς μεταδοτικής νόσου δεν εξαιρείται από τους βασικούς όρους της καλύψεως περιουσίας (τμήμα Ι του ασφαλιστηρίου), εξεταστέο και πάλι είναι αν εξαιρείται ειδικά από τους όρους του ΒΙ και αν οι οικονομικές του συνέπειες αποτελούν «άμεση» ζημιά (άρα καλυπτόμενη) η «έμμεση» (πιθανά μη καλυπτόμενη).
Για τις (τυχόν) αντιρρήσεις του ασφαλιστή ότι την συγκεκριμένη νόσο δεν την γνώριζε και κατ’επέκταση δεν την είχε αξιολογήσει, ήδη αναφερθήκαμε (αμέσως ανωτέρω υπό 2.) και δεν έχει αντικείμενο να επανέλθουμε και πάλι.
Α. Σε ορισμένα ασφαλιστήρια συμβόλαια υφίσταται ρητή εξαίρεση της κάλυψης των οικονομικών συνεπειών από (κατά καιρούς αξιολογηθείσες) συγκεκριμένες μεταδοτικές νόσους ή/και ασθένειες (πχ.Aids), ενώ αντίθετα δεν ετέθησαν εξαιρέσεις για άλλες γνωστές και σοβαρές. Το γεγονός αυτό δημιουργεί, αν μη τι άλλο, εξ αντιδιαστολής επιχείρημα ότι ο ασφαλιστής ήθελε να εξαιρέσει μόνον την/τις συγκεκριμένη/ες νόσους ή ασθένειες, που προσδιόρισε και ανέφερε ρητά και όχι κάποια/ες άλλη/ες, αντίστοιχη με τον COVID-19.
Κατ’επέκταση και υπό τις ανωτέρω παραδοχές, οι οικονομικές συνέπειες που υφίσταται η ασφαλιζόμενη επιχείρηση (υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι διαθέτει τις ανωτέρω ασφαλιστικές καλύψεις) λόγω των ληφθέντων μέτρων για τον περιορισμό εξάπλωσης του COVID-19, θα πρέπει να θεωρηθούν (κατ’αρχήν) ως καλυπτόμενες.
Β. Όπως ήδη αναφέρθηκε ως (αυτονόητη) «άμεση» ζημιά μιάς επιχείρησης από τον COVID-19 θα πρέπει να θεωρηθεί η (τυχόν) διακοπή της λειτουργίας της λόγω π.χ. εμφάνισης κρουσμάτων του υιού σε σημαντικό τμήμα του προσωπικού της, που θα έχει ως συνέπεια την διακοπή της λειτουργίας της (συνήθως βέβαια τέτοιες περιπτώσεις, που δεν διαρκούν σημαντικό χρονικό διάστημα, εμπίπτουν σε συμφωνηθείσες «απαλλαγές»).
Όμως ως «άμεση» και όχι «έμμεση» ζημιά θα πρέπει να θεωρηθεί και η διακοπή της λειτουργίας ή/και η μείωση των εσόδων μιάς επιχείρησης λόγω των μέτρων που ελήφθησαν (σε πάρα πολλές χώρες στον κόσμο) για περιορισμό της επέκτασης του COVID-19 (π.χ. αναστολή λειτουργίας ενός εμπορικού κέντρου ή ενός ξενοδοχείου), δεδομένου ότι η «αιτία» είναι ο COVID-19, που οδηγεί σε ανάγκη περαιτέρω λήψης μέτρων.
Αντίθετα ως «έμμεση» ζημιά (πιθανά μη καλυπτόμενη, εκτός αν υπάρχει σχετική ειδική πρόβλεψη στο ασφαλιστήριο συμβόλαιο) θα πρέπει να θεωρηθεί η μείωση εργασιών ή/και εκ του λόγου αυτού αναστολή των εργασιών, μιάς ασφαλιζόμενης επιχείρησης, της οποίας τα προϊόντα ή/και υπηρεσίες δεν μπορούν να διατεθούν ή/και να διοχετευθούν στην αγορά (π.χ. κλειστά καταστήματα «λιανικών» πωλήσεων κλπ) και στους καταναλωτές λόγω των περιορισμών που έχουν τεθεί σε αυτούς από την λήψη των μέτρων για περιορισμό της εξάπλωσης του COVID-19.
- Όπως είναι γνωστό, στην χώρα μας τα διάφορα «περιοριστικά» μέτρα ελήφθησαν με Πράξεις («Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου» σύμφωνα με το αρ.44 παρ.1 του Συντάγματος) της Δημόσιας Αρχής, συνδεόμενες και με την επιβολή διοικητικών ποινών (πρόστιμα) για τους παραβάτες τους.
Τα ασφαλιστήρια συμβόλαια, κατ’αρχήν εξαιρούν (γενικά) την αποζημίωση της ασφαλιζόμενης επιχείρησης για ζημιές που υφίσταται λόγω απόφασης Δημόσιας Αρχής. Όμως εν προκειμένω τίθενται διάφορα θέματα :
Α. Τα ασφαλιστήρια συμβόλαια «επενδύσεων» (στο μέτρο που κριθεί ότι καλύπτουν ή/και δεν εξαιρούν τις οικονομικές συνέπειες μιάς μεταδοτικής νόσου), που παρείχοντο στο παρελθόν, αλλά και σήμερα από κρατικούς ασφαλιστικούς φορείς, προβλέπουν συνήθως την ασφαλιστική κάλυψη των οικονομικών συνεπειών της ασφαλιζόμενης επιχείρησης από Πράξεις της (εκεί τοπικής) Δημόσιας Αρχής. Οι ασφαλιστικές αυτές καλύψεις παρέχονται σήμερα (υπό προϋποθέσεις) και από ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες.
Στις περιπτώσεις αυτές, εκτιμάται ότι, η σχετική απαίτηση των ασφαλιζομένων θα κριθεί βάσιμη.
Β. Στα ασφαλιστήρια συμβόλαια του ΒΙ, οι οικονομικές συνέπειες για τον ασφαλιζόμενο από Πράξεις (καθολικής επιβολής μέτρων) της Δημόσιας Αρχής κατά περίπτωση μπορούν να καλύπτονται ή να εξαιρούνται.
Εν προκειμένω θα πρέπει να επισημανθεί ότι τα (γενικά) μέτρα που έλαβε η Ελληνική Δημόσια Αρχή (αλλά και αυτά άλλων Ευρωπαϊκών χωρών) ήσαν μέτρα προστασίας του συνταγματικά κατοχυρωμένου αγαθού της Δημόσιας υγείας, λόγω του ήδη υπάρξαντος «κινδύνου» εξάπλωσης του COVID-19 και στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να αξιολογηθούν και να εκτιμηθούν και όχι ως «αυθαίρετα» μέτρα της Δημόσιας Αρχής, που επιβλήθηκαν και προκάλεσαν «ζημιά» στον ασφαλιζόμενο. Ητοι εν προκειμένω ο «κίνδυνος» της νόσου προϋπήρξε και στο πλαίσιο αυτό ελήφθησαν τα περαιτέρω μέτρα της Δημόσιας Αρχής προκειμένου να περιορισθεί αυτή και να προστατευθεί η Δημόσια Υγεία.
Επομένως αιτία της ζημιάς είναι η ίδια η «νόσος» και όχι η Πράξη της Δημόσιας Αρχής, που η εφαρμογή της επέφερε ακολούθως την μείωση ή/και την διακοπή της δραστηριότητας του ασφαλιζόμενου και κατ’επέκταση την οικονομική ζημιά του.
Σε κάθε περίπτωση ο (οι) κυρωτικός Νόμος των Πράξεων Νομοθετικού περιεχομένου και ιδίως η Αιτιολογική του Εκθεση, που θα ψηφισθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα από την Βουλή, θα μας παράσχουν περισσότερα και συγκεκριμένα στοιχεία για την αξιολόγηση και τον χαρακτηρισμό της φύσης των μέτρων, που έλαβε η Ελληνική Δημόσια Αρχή.
IV. Ολοι πλέον γνωρίζουμε ότι η «επόμενη» μέρα θα είναι διαφορετική και είναι βέβαιο ότι η διεθνής ασφαλιστική αγορά θα λειτουργήσει αντίστοιχα επανεξετάζοντας και επαναξιολογώντας τους όρους και προϋποθέσεις των σχετικών (αντ)ασφαλιστικών καλύψεων και τις σχετικές εξαιρέσεις. Χαρακτηριστικό χρονικό σημείο θα είναι και οι (τυχόν) ανανεώσεις ασφαλιστικών συμβάσεων, που λήγουν στο παρόν χρονικό διάστημα και μπορεί να τεθούν θέματα επανεξέτασης των όρων τους, προκειμένου να διευκρινισθεί ή να αποκλεισθεί η ασφαλιστική κάλυψη των οικονομικών συνεπειών του COVID-19 στο επόμενο χρονικό διάστημα.
Οι ίδιοι οι ασφαλιζόμενοι, είναι αναμενόμενο, ότι θα ενδιαφερθούν πλέον εντονότερα για την ασφαλιστική κάλυψη αντίστοιχων γεγονότων (ας ευχηθούμε και ας ελπίσουμε ότι δεν θα ξαναϋπάρξουν) και εναπόκειται στην (αντ)ασφαλιστική αγορά να προσδιορίσει, με ποιους όρους και προϋποθέσεις μπορεί να αναλάβει την ασφαλιστική τους κάλυψη, αλλά και στους διαμεσολαβούντες και ιδίως στους Μεσίτες να τους παρουσιάσουν και να τους προτείνουν στους πελάτες τους (μέσω των εντύπων «αναγκών» κλπ) την σχετική δυνατότητα.
Είναι βέβαιο ότι ο COVID-19 δημιούργησε νέες «συνθήκες», οι οποίες θα μας επηρεάσουν στο μέλλον, αλλά θα απαιτηθεί και αρκετή συζήτηση (αλλά και διενέξεις) για να προσεγγισθούν και να επιλυθούν τα θέματα, που ενέκυψαν στην ασφαλιστική αγορά με την εμφάνιση και εξάπλωση του, ιδίως δε με τα (αυτονόητα εύλογα και αναγκαία μέτρα) για τον περιορισμό της εξάπλωσης του και την προστασία του βασικού ανθρώπινου αγαθού της Δημόσιας Υγείας.
Γ.Παντελίδης
Δικηγόρος